Είναι το σύνδρομο της εποχής. Όλοι μιλούν αυτές τις μέρες για την εξατομικευμένη ευθύνη που έχει ο καθένας και η καθεμία από εμάς για τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού. Όλοι περιμένουν την ενημέρωση Τσιόδρα – Χαρδαλιά για τις εξελίξεις και τις επόμενες κινήσεις που οφείλουμε να ακολουθήσουμε. Όλοι επικροτούν την αναγκαιότητα του «κινήματος» «μένουμε σπίτι».
Βέβαια, ο έλεγχος και ο περιορισμός της κυκλοφορίας ήταν κάτι που εφαρμόστηκε πολύ πριν οριστούν αυστηρά οι λόγοι που κρίνεται δικαιολογημένο να κυκλοφορείς κανείς στον δρόμο. Μεγάλη μερίδα της κοινωνίας κλείστηκε εθελούσια στο σπίτι της μετά την παρότρυνση των ειδικών και περιόρισε τις επαφές της για λόγους ασφαλείας. Το σχέδιο αυτό είναι κάτι που είχε έως τώρα επιτυχία εξαιτίας της συναίνεσης που εξασφάλισε από την κοινωνία.
Η άσκηση πολιτικών δημόσιας τάξης με το πρόσχημα της διατήρησης της δημόσιας υγείας είναι κάτι που δεν συνέβη πρώτη φορά. Στην πραγματικότητα, η γέννηση των επιστημών της υγείας και η συγκρότηση των κρατών όπως τα ξέρουμε σήμερα είναι κάτι που συνέβη ταυτόχρονα. Η δυτική ιατρική είναι αναπόσπαστο κομμάτι των κρατών, αναδύθηκε και διαμορφώθηκε με βάση τις ανάγκες τους και γι’ αυτό έχουμε δει να συνδιαμορφώνουν αφηγήσεις και να εφαρμόζουν παρέα πολιτικές. Αυτό μπορούμε να το επιβεβαιώσουμε και από πολλά οικεία μας ελληνικά παραδείγματα. Ένα από αυτά είναι η διαπόμπευση των οροθετικών γυναικών το 2012.
Τον Απρίλιο του 2012 υπογράφηκε η υπουργική απόφαση του -τότε υπουργού υγείας- Ανδρέα Λοβέρδου, η οποία επαναπροσδιόρισε τη δράση του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, με σκοπό τη διεξαγωγή υγειονομικών εξετάσεων σε μετανάστες και εκδιδόμενες γυναίκες. ΤΟ ΚΕ.ΕΛ.ΠΝΟ, το οποίο είναι και ο πρόδρομος του σημερινού Ε.Ο.Δ.Υ, αποτελούσε τον κατεξοχήν κρατικό μηχανισμό που αναλάμβανε την εποπτεία της δημόσιας υγείας. Μέσα σε αυτό το κλίμα, λοιπόν, ξεκίνησε υγειονομικούς ελέγχους σε χώρους που έκρινε πως αποτελούν δημόσιο κίνδυνο. Οι χώροι αυτοί ήταν, όλως τυχαίως, και οι τόποι που αναπαράγεται ο πάτος της εργατικής τάξης του κέντρου της Αθήνας, και πιο συγκεκριμένα η Ομόνοια. Η επιχείρηση σκούπα της αστυνομίας που ακολούθησε αποτελούσε μέρος μιας κρατικής πολιτικής που δικαιολογήθηκε με το πρόσχημα του περιορισμού της διάδοσης λοιμωδών νοσημάτων.
Ύστερα από αυτά, πλήθος φωτογραφιών άρχισαν να κυκλοφορούν στα media με σκοπό την ενημέρωση των πολιτών σχετικά με τις γυναίκες που βρέθηκαν θετικές στον ιό, οδηγώντας με αυτόν τον τρόπο στη δημόσια διαπόμπευση τους. Η δημοσίευση των στοιχείων αυτών των γυναικών αποτελούσε και μια ταυτόχρονη έκκληση προς τους άντρες που είχαν συνευρεθεί μαζί τους να κάνουν τις απαραίτητες εξετάσεις για την αποφυγή της εξάπλωσης του ιού.
Όπως και τότε, έτσι και στην τρέχουσα περίοδο «κρίσης του κορωνοϊού» είναι ξεκάθαρος ο συσχετισμός των μηχανισμών υγείας και τον αστυνομικών μηχανισμών. Πως, δηλαδή, το ίδιο το ιατρικό κατεστημένο παρέχει εργαλεία και νομιμοποίηση στο κράτος για την άσκηση πολιτικών δημόσιας τάξης, καθώς και την επιτήρηση και καταγραφή της εργατικής τάξης. Δεν πρέπει, επομένως, να το βλέπουμε σαν μια τυχαία σύμπτωση ή μια τυχαία ομοιότητα των καιρών, αλλά πολύ περισσότερο σαν μια συνέχεια πολιτικών που θυμούνται και διορθώνουν στην επόμενη εφαρμογή τους. Ενδεικτικά, το 2012 κλήθηκαν οι «πιθανοί φορείς» να εξεταστούν, σήμερα δημιουργούνται οργανωμένα κινητές μονάδες ιδιωτικών εταιριών για την κατ’ οίκον λήψη δειγμάτων στα πλαίσια ελέγχου των κρουσμάτων.
Η συνεργασία μπάτσου-γιατρού είναι κάτι που, όπως αναφέραμε, χρειάζεται απαραίτητα και την συναίνεση των φίλων του κράτους. Αυτό που καθιστά επιτυχημένη αυτήν την συνεργασία είναι ότι οι ιατρικές αφηγήσεις έχουν την δύναμη να προωθήσουν κρατικές πολιτικές τόσο ως προς την αναγκαιότητα τους, όσο και ως προς την καθολική τήρηση τους. Όσοι δεν συμμορφώνονται δημιουργούν υποτίθεται, την ίδια στιγμή, «πρόβλημα» στην υπόλοιπη κοινωνία. Αυτός είναι και ο λόγος που το κράτος κάνει ευθέως έκκληση στην ατομική κοινωνική ευθύνη των πολιτών. Ο Ανδρέας Λοβέρδος είχε δηλώσει τότε, μεταξύ άλλων:
«Το 50% της ευθύνης έχει η εκδιδόμενη γυναίκα και το άλλο 50% ο πελάτης. Έπρεπε να δημοσιοποιούνται και οι δικές τους φωτογραφίες, διότι η απροφύλακτη επαφή με εκδιδόμενες γυναίκες είναι πολύ σοβαρό ζήτημα αφενός δημόσιας υγείας αφετέρου κοινωνικής απαξίας. Πρόκειται για θέμα βαρύτατης αμέλειας, η οποία συνορεύει απόλυτα με τη γαϊδουριά»[i]
Βέβαια, η αντίστοιχη διαπόμπευση των αντρών που πιθανότατα βρέθηκαν θετικοί στο AIDS ήταν κάτι που δε συνέβη ποτέ. Κι αυτό γιατί η μόνη «ευθύνη» που χρησίμευε στο κράτος ήταν η «ευθύνη» των μεταναστών και των μεταναστριών που βρίσκονταν στη χώρα· η ενοχοποίηση δηλαδή των κατώτερων στρωμάτων για την εμφάνιση και εξάπλωση του HIV στην Ελλάδα. Σε άλλες δηλώσεις του είχε αναφέρει:
«Η υγειονομική βόμβα του AIDS δεν βρίσκεται πλέον μέσα στο γκέτο των αλλοδαπών όπως συνέβαινε μέχρι πρότινος, ξέφυγε από το γκέτο τώρα. Προσωπικά αλλά και όλες οι αρμόδιες αρχές προσπαθήσαμε πολύ γι’ αυτό, για να μην ξεφύγει»[ii]
Επομένως, ήταν αυτή η αναφορά στην κοινωνική ευθύνη απέναντι στη δημόσια υγεία που επέτρεψε να συμβεί η εν λόγω αστυνομική σκούπα με τις ευλογίες του δημόσιου λόγου. Και ήταν η ίδια που οδήγησε στη φυλάκιση των οροθετικών γυναικών και στην εκδίκαση τους με την κατηγορία της βαριάς σκοπούμενης βλάβης.
Και σήμερα, όμως, οι αναφορές στην ατομική ευθύνη για τον περιορισμό της εξάπλωσης του κορωνοϊού σουλατσάρουν καθημερινά στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Την συνιστούν οι γιατροί, την επικροτούν οι δημοσιογράφοι, την απαιτούν οι κρατικοί υπάλληλοι και την αναπαράγει μεγάλη μερίδα της κοινωνίας. Πλέον ο θάνατος ή η νόσος ηλικιωμένων και ευπαθών ομάδων είναι κάτι που, όχι μόνο έχει συγκεκριμένα ιατρικά αίτια, αλλά και δυνάμει ηθικούς αυτουργούς: τους «ασυνείδητους» που δεν πειθαρχούν με τις κρατικές εντολές.
Είναι αυτή ή ίδια κοινωνική ευθύνη που οδήγησε όλους τους μικροαστούς να αυτό-πειθαρχηθούν, να κλειστούν στα σπίτια τους αγκαλιά με το αντισηπτικό και να καταγγείλουν όποιους «ασυνείδητους» συνεχίζουν να κυκλοφορούν, πολύ πριν το κράτος μετατρέψει την «αποτροπή» σε «απαγόρευση» κυκλοφορίας. Είναι αυτή η ίδια κοινωνική ευθύνη που εξασκήθηκαν ξανά και ξανά μέσα στα χρόνια να θεωρούν χρέος τους και να τους είναι οικεία, ώστε να ενεργοποιηθεί όταν είναι απαραίτητη να υποστυλώσει ένα ακόμη κρατικό σχέδιο.
Η ελληνική κοινωνία ήταν έτοιμη από καιρό να στηρίξει ένα
ακόμη κρατικό σχέδιο που βρίσκει πάτημα και ενίσχυση στις ιατρικές αφηγήσεις.
[i] «Α. Λοβέρδος: Να ποινικοποιηθεί η σεξουαλική πράξη χωρίς προφύλαξη», Το Βήμα, 2/5/2012.
[ii] «Υγειονομική βόμβα» οι μολυσμένες με AIDS πόρνες», Πρώτο Θέμα, 1/5/2012.
